Ramazan’da sağlıklı beslenme yöntemleri

Şurası bir gerçek ki, kimsenin birbirine güvenmediği bir dünyada yaşamak bir hayli zorlaştı. Ve bu güvensizlik maalesef gittikçe artıyor.

          Şimdi ise, İnsanlık için aynı şeyleri yaşamanın, paylaşmanın daha bir yoğun olduğu Ramazan ayına girmiş bulunuyoruz. Bütün bu sorunların bu muhteşem ay içinde bir nebze olsun azaldığına tanık olmadayız. Umudumuz, bu atmosferin kazandırdıklarının daha sonraki dönemlere de yansımasıdır.

          Ramazan Ayının farklı şuurlar için önemini böylece belirttikten sonra, şimdi de onun simgesi haline gelen oruca ve bununla bağlantılı olarak Ramazan’da sağlıklı beslenme yöntemlerine geçelim...

          Birçoğumuz, oruç tutmaya başladı. İlâhî hükümlerle bizlere bildirildiği gibi tutuyoruz. Ancak bununla birlikte Ramazan'da yanlış beslenme ve sağlık konusuna dikkat edemememizden, bir anlamda “nefsimize hâkim olamamamızdan kaynaklanan” birçok sorunu da yaşayabilmemiz mümkün.

          Oruçta, sindirim sisteminin dinlendirilip insan sağlığının korunması esası göz ardı edilerek hareket edilmesi, beraberinde birçok komplikasyonu da getirir. Bu nedenle iftar ve sahurda çok ve dengesiz yemek yiyerek vücudumuzu çok daha fazla yormamalı, belirli beslenme kurallarını dikkate almalıyız.

          Oruç, tıbbî açıdan ele alındığında on bir ay boyunca durmadan çalışan mide ile birlikte tüm sindirim sisteminin, dinlenmeye alınması ve insan vücudunun bir arınmaya tabi tutulması olarak kabul edilebilir. Bilindiği üzere, günlük yaşamda sindirim sisteminde diğer organlara göre hastalık oldukça sık görülür. Oruç bir perhiz ya da zayıflama kürü değildir. Perhiz bir kimseye hastalığı sebebiyle belli gıdaların yasaklanmasıdır. Örneğin; damar sertliği olan bir kimseye hayvanî gıdaların yasaklanması gibi... Oruç ise belirli saatler arasında yeme ve içmeyi, cinsel arzuları terk etmektir.

          Oysa oruç tutanların en büyük şikâyeti Ramazan'da kilo almaktır. Açlık süresini mümkün olduğunca kısa tutmak için sahura kalkmanın yerinde bir hareket olduğunu belirten beslenme uzmanları, sahurda sindirimi geç olan yumurta, süt, peynir gibi proteinli gıdaların tüketilmesini, yiyeceklerin beşte ikisini sahurda, beşte üçünü de iftarda tüketmelerini öneriyor.  Vücut ısısına yakın ısıda ılık bir çorbayla yemeğe başlanması, besinlerin en az yirmi kez çiğnenmesi, katı yağlar yerine sıvı yağlarla yapılan yemeklerin tercih edilmesi ve en önemlisi kepek ekmeği, salata, sebze ve meyve gibi posalı besinlerin tüketimine ağırlık verilmesi de bu tavsiyeler arasındadır.

          Oruç bu kurallara göre tutulduğu takdirde, vücut için bir bahar temizliği niteliği taşımaktadır. Dikkât ederseniz, Hz.Rasulullah da (s.a.v) sahura kalkmanın gerekli olduğunu bizlere bildirmiştir. Bu  “sünnet” e uymanın mutlak faydalarını görüyoruz.

          Ramazan ayında sindirim sisteminde oluşan sorunların çoğu, yanlış beslenmeden kaynaklanıyor. Yanlış beslenme, ülser, mide kanaması ve diğer hastalıkları da açığa çıkarmaktadır. 

          İftar ve sahurda en çok yapılan hatalar, sahura kalkmadan oruç tutmak, sahurda ve iftarda hem çok ve çeşitli yemekler yemek hem de bunları çok hızlı bir şekilde tüketmek, yemek sırasında çok su içmek ve iftarda maalesef aç karnına sigara içmektir.

          Şimdi bu hataları ve sonuçlarını tek tek inceleyelim:

          Ramazan’da iftar sofralarının çeşitliliği ve bolluğu malûm. Bütün gün aç kalındığı için, iftarda vücudun ihtiyacından çok daha fazla yemek yeniyor. Araştırmalara göre ülkemizde iftar sofralarına bir insana yetecek yemeklerin 2–3 katı fazla yemek konmakta, işin garibi, iftarı müteakip belki de çoğu el sürülmeden sofradan kaldırılmaktadır.

          Boş olan mideye bu kadar çok yemekle yüklenildiğinde sindirim zorlaşacak, bu da ağırlık, ekşime, yanma, bulantı, gibi sorunlara yol açacak, uyuklamalar başlayacaktır. Dikkât ederseniz, iftar sonrasında hemen sindirim sistemine yardımcı olacak ilaçlara başvuruyoruz. Diğer yandan bağırsaklarda şişkinlik, kabızlık ve gaz gibi problemler oluşacaktır. Bu nedenle sahurda, özellikle de iftarda, sadece yiyebileceğimiz kadar yemek bulunursa, vücudumuza boş yere yükleme yapmamış ve sağlığımızı da korumuş oluruz.

          İftar ve sahur sofralarında en çok yapılan yanlışlardan birisi, belki de en göze batanı, yukarıda da belirtildiği gibi yeterince çiğnemeden ve çok hızlı yemek yememizdir. Sindirim, bilindiği gibi önce ağızda çiğnemeyle başlar. Beyin doyma emrini on beş- yirmi dakikada verir, hızlı yemek yediğimizde doyma emrini henüz alamadığımız için kendimizi hâlâ aç hissederiz ve gereğinden fazla yemek yeriz. Ayrıca, ağızda yeterince çiğnenmeyen yiyecekler, sindirim sistemini zorlayacağı için zamanla birçok hastalığa ve probleme neden olacaktır. Takdir edersiniz ki, bu hareket sadece Ramazan’a mahsus değildir. Bir nevi alışkanlık, huy edimidir.

          Bu bakımdan gerek Ramazan'da, gerekse diğer zamanlardaki öğünlerde yiyecekleri mümkün olduğu kadar yavaş yemeli ve çok iyi çiğnemeliyiz. Bildiğimiz bu çok önemli koşulu burada tekrar etmek gereğini duyuyorum.

          İftarda gün boyu su içilmediği,  yemekte de ağır şeyler yenildiği için, doğal olarak su içme isteği de fazla olacaktır. Fakat yemek arasında çok su içmek, mide özsuyunun sindirime yardımcı olan enzimlerinin yapısını bozacağından, sindirim zorlaşacaktır. Yemek sırasında en fazla bir bardak su içmek, bütün gün boş olan midenin yemeklerle zorlanmasının dışında bir de suyla sindirimi yavaşlatmasını engelleyecektir.

          Günümüz şartlarında – uykusuzluk gibi nedenlerle - çoğu kişi, özellikle de çalışanlar, iftarda fazla yemek yiyerek sahura kalkmıyor, başka bir grup da sahurda fazla yemek yiyerek eksiğini telâfi etme cihetine gidiyor. Bu davranışların her ikisi de yanlış, çünkü bütün gece ve bütün gün boş kalan midede asit salgısı artacak ve bu da çeşitli mide rahatsızlıklarına yol açacaktır.

          Bunların dışında, açlık sırasında kan şekerinin düşmesi, tansiyonun azalması gibi sorunlarla da karşılaşılacaktır. Uyku sırasında sindirim yavaşlayacağı için, sahurda çok yemek, sindirim sistemini zorlayacaktır.

          Ramazan ayında, iftar ve sahur yemeklerinde beslenme kurallarına uygun olarak yenildiği takdirde, hem sağlığımızı korumuş hem de ay boyunca sindirim sistemimizi dinlendirmiş oluruz. Bu işlevi evrenselliğe yakışır şekilde yerine getirmek gerekiyor.

          Unutmamamız gereken önemli bir nokta da, sağlık problemi olan kişilerin oruç tutmaması. Oruç ibadetinin ülser hastalığı ile ilgisi olabileceğinden söz edilmiştir. Bir konuda dikkatli olmak lâzım; Gerçekten mide veya on iki parmak bağırsağında ülser olan kimselerin, oruç tutunca şikâyetleri artabilir. Burada oruç, bir açlık periyodu olarak tesir gösterir ve mevcut bir ülserin ortaya çıkmasında bir teşhis vasıtası olabilir. Fakat oruç tutmanın asla ülsere sebep olacağını düşünmemek lâzım zira açlık, ülser sebepleri arasında etkili bir öğe olarak yer almaz.

          İslâm dini, hastalık, yolculuk ve kadınlarda belirli mazeretler (adet, gebelik, emzirme) haricinde sağlıklı kimselerin oruç tutmasını emrediyor. Önce hastalık halini tarif etmek gerekiyor. Ancak rastgele bir kimseye danışarak oruç tutmamak,  izlenebilecek normal yol olmamalıdır.

          Doğal olarak oruç tutmamayı gerektiren hastalıklar şöyle özetlenebilir:

1- Tedavisi olmayan ya da ciddî bir hastalık sebebiyle bir ameliyat geçirmiş ve mutlaka beslenme gerektiren hastalıklar

2- Devamlı ilâç kullanmayı gerektiren ağır kalp, böbrek,  karaciğer hastaları, ağır şeker hastalığı olan kimseler.

3- Şiddetli ağrılı hastalıkları sebebiyle ilâç kullanması gereken kimseler, ülser hastalığı ve diğer sancılı hastalıkları olanlar.

4- Mevcut bir hastalığın oruç sebebiyle daha ağırlaşabileceği ya da sıhhatin bozulacağından endişe edilen hastalıklar, tüberküloz ve diğer ateşli hastalıklar gibi.

5- Akıl hastaları mükellef olmadıklarından, çok düşkün ihtiyarlar da fidye vermek suretiyle oruç tutmazlar.

          Bu arada psikiyatri uzmanları da, kendi alanlarını ilgilendiren açıdan oruca yaklaşmakta, oruçluların Ramazan ayını huzur içinde geçirmeleri için beslenme ve uykularına özen göstermeleri gerektiğini bildirmektedirler. Açlık halinde vücuttaki kan şekerinin düştüğünü, bunun da kişinin fizyolojisini ve ruhsal durumunu olumsuz yönde etkileyebildiğini kaydeden uzmanlar, bu kişilerin huzursuz, öfkeli, her şeyi kendisine dert edinen biri haline gelebileceklerini belirtiyor. Bu durum, fizyolojik açıdan “normal” kabul edilmekle birlikte, kontrol mekanizmalarının devreye girmesi kaçınılmaz olmaktadır.

          Sonuç olarak, gerek psikoloji ve sosyal antropoloji açısından gerekse ilâhiyat açısından bakıldığında, oruç tutmak nefsin (üremeye ve hayatı devam ettirmeye yönelik içgüdüsel yönümüzün) bir süre için askıya alınması, dizginlenmesi ve bu sûretle de terbiye edilmesi anlamına gelir. Gerek ilmî gerekse dinî açılardan bu kadar ehemmiyetli bir ibâdeti uygulayan kişilerin; ellerine, bellerine ve dillerine her zamankinden fazla hâkim olmaları gerekir. Orucunu bahâne ederek öfke kusan, asabiyet sergileyen kişiler zâten eylemin ruhuna ters düşen, yabancılaşan bir tavır içindedirler ve bu durum da orucun mânevî hazzını, kazancını ve tatminini tatmaları mümkün değildir.

          Sağlıklı ve iyi bir Ramazan geçirmeniz dileği ile.